Wydrukuj tę stronę
Zawsze z wielką przyjemnością przyjeżdżam na Podkarpacie
Dariusz Bąkowski-Kois - organy (Utrecht 2018) fot. Jakub Kapała

Zawsze z wielką przyjemnością przyjeżdżam na Podkarpacie

          Zapraszam Państwa na spotkanie z wybitnym polskim organistą średniego pokolenia prof. Dariuszem Bąkowskim-Koisem, który trzykrotnie tego lata gościł na Podkarpaciu.
          6 lipca wystąpił z waltornistą Wojciechem Kamionką w krośnieńskiej Farze w ramach cyklu „Letnie Koncerty w Świątyniach”, 18 lipca w przemyskiej Archikatedrze zainaugurował XIX Międzynarodowy Przemyski Festiwal Salezjańskie Lato, a my spotkaliśmy się 20 lipca w Krośnie, przed bardzo interesującym koncertem kameralnym w kościele OO. Kapucynów, w wykonaniu studentów krakowskiej Akademii Muzycznej, podczas którego prof. Dariusz Bąkowski-Kois przybliżał publiczności program i wykonawców.

          Zofia Stopińska: Bardzo żałuję, że nie mogłam być 6 lipca w krośnieńskiej Farze, ale ciągle jestem pod ogromnym wrażeniem po wysłuchaniu recitalu w Przemyślu. Zachwycił mnie zarówno program, jak i jego kompozycja oraz ukazanie publiczności wielkich możliwości brzmieniowych i kolorystycznych instrumentu przemyskiej Archikatedry.
          Dariusz Bąkowski-Kois: Wybrałem program, dzięki któremu mogłem wykorzystywać walory tego instrumentu w pierwszym jego kształcie, zaprojektowanym przez pierwszego budowniczego. Jest to instrument jeszcze przedwojenny, w którym niestety po wojnie dokonano wielu zmian. Organy zostały przeintonowane, głosy przerobione, w oryginalnym stanie pozostały tylko nieliczne – do tej grupy należą najprawdopodobniej pryncypały zarówno w głównym, jak i w drugim manuale. Starałem się je wykorzystywać na przykład w chorale O Mensch, bewein’ dein’ Sϋnde gross Johanna Sebastiana Bacha, grając cantus na Pryncypale 8’.
          Planując program recitalu, który wykonałem w Przemyślu, pomyślałem, że dobrze będzie rozpocząć utworami Ferenca Liszta. Sięgnęłem po jego muzykę religijną - Tu es Petrus, Ave Maria oraz po transkrypcję bachowskiej kantaty Ich hatte viel Bekϋmmernis. Następnie zabrzmiały utwory Johanna Sebastiana Bacha – wspomniany już chorał O Mensch, bewein’ dein’ Sϋnde gross oraz Preludium a-moll BWV 569, które jest rzadziej grywanym dziełem.
Pierwszą część recitalu zakończyłem ostatnim chorałem Johannesa Brahmsa. Tym dziełem, które wieńczy opus 122, Brahms żegnał się z tym światem – O Welt, ich muss dich lassenŚwiecie, muszę cię opuścić.
          Później wykonałem dwa chorały Sigfrida Karg-Elerta: hymn pochwalny Nun danket alle GottDziękujmy wszyscy Bogu i chorał pasyjny Herzliebster Jesu, was hast du verbrochenNajsłodszy Jezu, cóżeś ty uczynił.
          Po raz pierwszy wykonałem Passacaglię z opery Katarzyna Izmajłowa op. 29 Dymitra Szostakowicza, chociaż oczywiście nie była to polska premiera, gdyż koledzy zajmujący się rosyjską literaturą grywają już ten utwór. Został on nawet nagrany przez pana Jana Bokszczanina i zamieszczony na jego płycie habilitacyjnej.
Przez wiele lat myślałem o włączeniu tej Passacaglii do repertuaru i udało mi się znaleźć czas, żeby się nauczyć tego wyjątkowego utworu.

           Słyszałam ten utwór po raz pierwszy i jestem pod ogromnym wrażeniem, muszę się także przyznać, że wiedziałam tylko o orkiestrowej wersji tej Passacaglii.
          - Są dwie wersje tego utworu autorstwa Dymitra Szostakowicza. Ponieważ nie wszystkie teatry operowe czy sale, w których dałoby się wystawiać operę, są wyposażone w organy, stąd napisał także wersję orkiestrową.

          Trudno powiedzieć, która wersja robi większe wrażenie.
          - Moim zdaniem obydwie są znakomite. Organowa pokazuje, że kompozytor bardzo dobrze znał możliwości organów, pomimo, że nie był organistą i na co dzień nie miał z tym instrumentem do czynienia. Utwór został przez kompozytora pomyślany jako ciągłe crescendo, ukazujące szaleństwo, jakie ogarnia tytułową bohaterkę i które się pogłębia w każdej z kilkunastu wariacji aż wreszcie w zakończeniu wszystko się wycisza, bohaterka popada w otępienie, następuje konsekwentne diminuendo. Niemal w całej Passacaglii towarzyszą nam rytmy punktowane (z łukami legującymi od nuty słabej do mocnej), co wprowadza konsekwentny element niepokoju do tkanki muzycznej.

          Bardzo piękny okazał się ostatni z zaplanowanych przez Pana utworów.
          - Jego twórca Gabriël Verschraegen był przez szereg lat organistą katedry św. Bawona w Gandawie, jednym z najpiękniejszych miast we Flandrii.
Preludium, interludium et postludium Puer natus est jest utworem z wczesnego okresu twórczości Verschraegena. W swym zamyśle pierwsze dwie części są jakby neorenesansowe natomiast ostatnia część nawiązuje do stylistyki – z jednej strony Charlesa-Marii Widora, z drugiej do Marcela Duprégo. Można tam znaleźć reminiscencje fakturalne z Finału IX Symfonii Gotyckiej Widora, czy z ostatniego Chorału z op. 38 Duprégo.
           Preludium, interludium et postludium Puer natus est Gabriëla Verschraegena będę miał niedługo zaszczyt wykonywać na tych organach, na które dzieło to zostało napisane, czyli w katedrze św. Bawona w Gandawie, na 92-głosowym instrumencie, który jest największym w całym Beneluksie. Nieczęsto zdarza się grać utwór dokładnie na tych na organach, przy których został on skomponowany. Instrument ten jest zasadniczo połączeniem kilku instrumentów, które powstawały w katedrze na przestrzeni wieków. W tej chwili użytkowany jest pięciomanuałowy kontuar, który znajduje się na dole – z boku transeptu, a instrument rozłożony jest właściwie po całym prezbiterium.

           Powróćmy jeszcze na chwilę do przemyskiego recitalu. Główna nawa Archikatedry wypełniona była w całości, a w bocznych także było dużo ludzi. Wszyscy słuchali w skupieniu i jak Pan pojawił się na zakończenie przed ołtarzem, aby podziękować publiczności, chyba czuł Pan wyraźnie, że domagamy się bisu.
          - Nie wiedziałem, czy bisowanie jest zwyczajem koncertowym w przemyskiej Archikatedrze. Zazwyczaj jeśli artysta schodzi na dół ukłonić się, to już nie wraca na chór, żeby bisować, ale przyjęcie było tak ciepłe i serdeczne, a publiczność tak zaangażowana, że nie sposób było czegoś nie zagrać, więc pozwolilem sobie wykonać jeden z wczesnych chorałów Bacha Aus tiefer Not schrei ich zu dir BWV 1099 – Z ciężkiego strapienia wołam do Ciebie, Panie. Chcę podkreślić, że jestem niezmiernie zbudowany i bardzo przejęty tak gorącym przyjęciem ze strony przemyskiej Publiczności.

           Podczas dzisiejszego koncertu w Krośnie nie usłyszymy ani jednego taktu w Pana wykonaniu, bo wykonawcami będą studenci Akademii Muzycznej w Krakowie, a Pan przybliży nam program i wykonawców jako szef artystyczny cyklu Letnie Koncerty w Świątyniach.
          - Kierownictwo artystyczne to zdecydowanie za dużo powiedziane. Trzeci rok mam przyjemność współpracować z Regionalnym Centrum Kultur Pogranicza i nieco doradzać w kwestiach artystycznych, natomiast funkcję kierownika artystycznego pełni wspaniale Pani Małgorzata Baranowska-Mika. Cieszy nas to, że mamy możliwość zapraszać gości zagranicznych, ale staramy się również organizować koncerty promujące młodych, w tym wypadku studentów Akademii Muzycznej w Krakowie.
          W tym roku w czerwcu wystąpiła Mariko Takei, japońska organistka zamieszkała na stałe w Norwegii, również w czerwcu występował Stephan van de Wjgert z Holandii, artysta związany na co dzień z Utrechtem i Amsterdamem. Ja miałem zaszczyt wystąpić 6 lipca razem z waltornistą Wojciechem Kamionką.W programie znalazły się zarówno neoromantyczne utwory solowe, jak i dzieła z epoki baroku na trąbkę i organy w transkrypcjach na waltornię. Te trzy koncerty odbyły się w Farze. Natomiast dzisiaj mamy koncert kameralny studentów krakowskiej Akademii Muzycznej. Wystąpią: Katarzyna Korzeniowska – skrzypaczka i skrzypaczka barokowa zarazem, która dziś grać będzie właśnie na skrzypcach barokowych, Maciej Karaś – puzonista oraz Paweł Szkotak – organista z mojej klasy. Tworzą oni zespół kameralny, a opiekował się nim w zakończonym niedawno roku akademickim pan dr Daniel Prajzner, który jest dzisiaj z nami i czuwa nad przebiegiem próby. W programie dzisiejszego koncertu znajdą się dzieła muzyki dawnej. Ciekawostkami będą dwa utwory: II Sonata biblijna Johanna Kuhnau’a skomponowana na klawesyn, ale równie dobrze brzmiąca na organach, oraz Fugenfantasie in C Johanna Gottlieba Mϋthela, ostatniego ucznia Johanna Sebastiana Bacha. Mϋthel uczył się u Bacha tylko kilka miesięcy, a po śmierci mistrza wyjechał do Rygi i tam był jednym z animatorów życia muzycznego i kościelnego w protestanckiej Rydze.
W części kameralnej usłyszymy skrzypce barokowe z towarzyszeniem klawesynu w Sonacie Dario Castello, kompozytora z Wenecji oraz Sonatę Johanna Heinricha Schmelzera, austriackigo kompozytora z Wiednia, który cieszył się przyjaźnią cesarza Leopolda I. Na puzon z towarzyszeniem organów usłyszymy Sonatę Antonia Vivaldiego. Na zakończenie zabrzmi Sonata triowa Dietricha Buxtehudego.

          W tym roku wykorzystujecie do celów koncertowych trzy świątynie: Farę, kościół OO. Kapucynów i kościół OO. Franciszkanów.
           - Koncerty w Farze poświęcone są w największej mierze muzyce organowej, kościół Kapucynów jest wprost idealny do muzyki kameralnej, ma znakomitą akustykę i wszystkie instrumenty świetnie brzmią w każdym zestawieniu. Są tam także dobre organy firmy Riegera z okresu międzywojennego.
U OO. Franciszkanów jesteśmy zawsze niezwykle serdecznie przyjmowani, więc nie mogliśmy pominąć i tego wspaniałego kościoła. Tam zaplanowany jest Koncert Maryjny na 15 sierpnia i wystąpią: mój znakomity kolega z Katedry Organów dr hab. Marek Stefański wraz z tenorem Rafałem Kobylińskim i barytonem Szymonem Kobylińskim, którzy wykonają program poświęcony Najświętszej Marii Pannie.

          Przeglądałam Pana kalendarz koncertowy na ten rok i przekonałam się, że jest on zapełniony.
          - Rzeczywiście, koncertów mam obecnie sporo i niezależnie od dość licznych recitali w naszym kraju, wystąpię w ważnych dla organistyki międzynarodowej miejscach. Wymienię tylko, że 16 sierpnia będę miał zaszczyt grać w Katedrze św. Salwatora w Brugii w zachodniej Flandrii, dwa dni później gram w Amsterdamie, w De Duif Kerk na przepięknym instrumencie Smitsa z drugiej połowy XIX wieku, gdzie wraz z moim studentem, panem Marcinem Kucharczykiem, występujemy wspólnie, obaj gramy po pół recitalu i dwa koncerty Georga Friedricha Händla w opracowaniu na 4 ręce na organy.
           Jak już wspomniałem, 22 sierpnia wystąpię w Katedrze św. Bawona w Gandawie, w ramach 69. edycji Festiwalu, na którym grały wielkie legendy organistyki, począwszy od samego Marcela Dupré. Dwa dni później gram w Katedrze św. Piotra w Trewirze. Czuję się bardzo zaszczycony tym zaproszeniem, bo jest to także niezwykle prestiżowe miejsce. Następnego dnia wystąpię w Stuttgarcie w Bad Cannstatt, gdzie tematem festiwalu jest passacaglia i w związku z powyższym pozwolę sobie zaprezentować m. in. wspomnianą już Passacaglię Szostakowicza.

          Koncertował Pan także w Chinach. Interesuje mnie bardzo, jak przyjmowana jest muzyka organowa w kraju, gdzie organy są instrumentem mało znanym.
          - Muzyka organowa nie ma w Chinach wieloletniej tradycji, bo jest to instrument nieznany w dawnej chińskiej kulturze, niemniej obecnie w coraz większej ilości miast organy zaczynają się pojawiać. Chińczycy pomału budują kadrę pedagogiczną i pierwsze klasy organów w tamtejszych uczlniach i szkołach już są otwierane.
           Moje trzy koncerty odbyły się w Pekinie. Jestem szczęśliwy, że dwa z nich mialy miejsce w NCPA czyli Narodowym Centrum Sztuki w Pekinie, przepięknym architektonicznie obiekcie, który wygląda jak łza na jeziorze, gdzie mieszczą się trzy wspaniałe sale koncertowe. W sali filharmonicznej został zbudowany duży, ponad 100-głosowy instrument firmy organmistrzowskiej Klaisa. Przekonałem się, że ten egzotyczny dla Chińczyków instrument cieszy się tam dużym zainteresowaniem, bo sala filharmoniczna, mieszcząca ponad 1800 osób, była szczelnie wypełniona.

          Ciekawa jestem, dlaczego ukończył Pan najpierw studia historyczne, a dopiero później studia w zakresie gry na organach i został Pan organistą-wirtuozem? Może chciał Pan spełnić marzenia rodziców, którzy pragnęli, aby syn zdobył porządny zawód?
          - Zastanawiam się, czy zawód historyka w oczach moich rodziców - absolwentów Politechniki Krakowskiej jest zawodem porządnym... Ale to oczywiście żart. Edukację w szkole muzycznej rozpocząłem nieco później niż w szkole ogólnokształcącej. Zawsze łączyłem dwie szkoły i uczęszczałem do ogólnej przed południem, a do szkół muzycznych I i II stopnia po południu. Podobnie było ze studiami. Po maturze rozpocząłem studia historyczne na Uniwersytecie Jagiellońskim, a jak ukończyłem szkołę muzyczną II stopnia, to rozpocząłem studia w Akademii Muzycznej. Zawsze dzieliłem swój czas pomiędzy te dwa nurty, z których muzyka zabierała mi gros czasu, na egzamin historyczny można było próbować pójść nawet nieprzygotowanym, ale w zakresie muzyki nie jest to możliwe. W średniej szkole muzycznej uczyłem się w ramach dwóch głównych instrumentów – organów i klawesynu, więc ilość czasu, którą musiałem poświęcić na ćwiczenie, była spora. Jednocześnie byłem uczniem bardzo wymagającego VI Liceum Ogólnokształcącego w Krakowie przy ul. Skałecznej i tam też nie można było się obijać, stąd wolnego czasu miałem wtedy wyjątkowo mało.

           Studia podyplomowe kontynuował Pan w Konserwatorium w Wiedniu na Wydziale Muzyki Dawnej.
           - Tak, bo muzyka dawna zawsze mnie pasjonowała, a w krakowskiej Akademii nie mieliśmy wtedy jeszcze klawikordu czy pianoforte i skorzystałem z tej możliwości w Wiedniu, ale moje tamtejsze studia organowe poświęcone były głównie twórczości Ferenca Liszta. Rok wcześniej studiowałem w Warszawie arkana wykonawstwa francuskiej neoromantycznej muzyki organowej pod kierunkiem pani prof. Magdaleny Czajki, nieżyjącej już, niestety, wspaniałej nauczycielki i organistki, której bardzo dużo zawdzięczam. Niemniej w największej mierze moje ukształtowanie artystyczne zawdzięczam Pani mgr Agnieszce Walczy, która była moim pedagogiem w szkole muzycznej II stopnia i której w tym miejscu pragnę złożyć szczególnie serdeczne podziękowania.

           W Akademii Muzycznej w Krakowie studiował Pan pod kierunkiem pana prof. Józefa Serafina. Czy miał Pan wtedy możliwość wybrać sobie pedagoga, u którego chciał się Pan uczyć?
          - Tak, i byłem wówczas pierwszym krakowskim studentem, którego prof. Józef Serafin uczył przez cały tok studiów: pod koniec października 1995 roku zmarł prof. Jan Jargoń i jego klasę prowadził przez pewien czas pan Wojciech Widłak (były asystent prof. Jargonia), a od marca 1996 roku zaczął tę klasę prowadzić prof. Józef Serafin, który został zaproszony do Krakowa przez prof. Marka Stachowskiego, ówczesnego rektora krakowskiej Akademii Muzycznej. W ten sposób prof. Serafin „odziedziczył” wszystkich studentów po prof. Jargoniu, a ja w czerwcu 1996 roku zdawałem egzamin wstępny już bezpośrednio do jego klasy.

           Nie słyszałam Pana dawno w repertuarze kameralnym.
           - Muszę ze wstydem przyznać, że muzyka kameralna w tym momencie mojego życia została ograniczona. Przez siedem lat ściśle współpracowałem z Capellą Cracoviensis, było to jeszcze za czasów dyrektorowania pana Stanisława Gałońskiego, występowałem też w rozmaitych innych składach. W ostatnich latach przeważa w moim życiu muzyka solowa, ale chcę podkreślić, że muzykowanie kameralne daje niezwykle wiele. W sumie solowo jest chyba nawet łatwiej grać, bo artysta spełnia tylko swoje zamiary, natomiast w muzyce kameralnej jest nie tylko twórcą, ale także współtwórcą i musi znajdować umiejętność dialogu – wspólnego twórczego kreowania jakości narracji muzycznej i emocji. To jest bardzo ważne i okres, kiedy intensywnie grałem kameralnie, uważam za bardzo dobrą muzyczną szkołę życia.
           Później przez osiemnaście lat uczyłem kameralistyki w Akademii Muzycznej w Krakowie. Uważam, że na tę formę muzykowania organiści powinni zwracać szczególną uwagę. Od dwóch lat już nie prowadzę tego przedmiotu, gdyż moja klasa organów ostatnio się rozrasta, a limit godzin zajęć które mogę prowadzić nie jest nieograniczony.

          Zdarzało się Panu pełnić różne ważne funkcje.
          - Przez jedenaście lat administrowałem różnymi działami w krakowskiej Akademii Muzycznej. Przez trzy lata byłem sekretarzem Rady Wydziału Instrumentalnego, później przez cztery lata byłem prodziekanem Wydziału Instrumentalnego i także przez cztery lata pełniłem funkcję Prorektora ds. dydaktyki i rozwoju kadry. Te lata także bardzo dużo mnie nauczyły i były czasem pełnym wyrzeczeń.
          Funkcja Kierownika Katedry Organów, którą mam zaszczyt pełnić obecnie, jest zupełnie inna z natury. Współpracuję z dużo mniejszą grupą osób, mam merytoryczny wpływ na proces kształcenia studentów i czuję się współodpowiedzialny za promocję organistyki na terenie Małopolski. Poprzednie funkcje związane były także z dużą ilością prac biurokratycznych i bardzo ograniczały czas, który mogłem poświęcić na własną działalność koncertową, czy też na animowanie życia muzycznego. Tym bardziej doceniam fakt, że mogę się tym zajmować obecnie. Uważam bowiem, że taka jest rola uczelni jako autorytetu artystycznego, jak i nas, pedagogów. Powinniśmy propagować kulturę wysoką i jednocześnie prowadzić szeroką działalność umuzykalniającą społeczeństwo.
           Dzisiaj w wywiadzie dla Radia Fara w Krośnie miałem przyjemność podkreślić, jak ważna jest rola takich festiwali, ale za umuzykalnienie społeczeństwa odpowiada zarówno szkolnictwo wszystkich stopni (nie tylko muzyczne), jak i kościół, w którym człowiek spotyka się z muzyką na co dzień. Śpiew, intonację, harmonię, melodie poznajemy, kiedy będąc małymi dziećmi prowadzeni jesteśmy przez rodziców do kościoła. Tam słuchamy tak naprawdę muzyki klasycznej, w innej, prostszej, czystej formie i jeśli jest ona dobrze przygotowana, to ma ogromny wpływ na umuzykalnienie społeczeństwa.

          Słuchając Pana recitalu w Przemyślu, próbowałam odgadnąć, jaka muzyka jest Panu najbliższa i muszę się przyznać, że nic z tego nie wyszło (śmiech).
          - Niezmiernie mi miło, bo jeśli miałbym na coś ulubionego wskazać, to byłbym w kłopocie: walory dyspozycyjne tego instrumentu, nie sprzyjają dawnej muzyce hiszpańskiej, której poświęcam bardzo dużo czasu. Fascynuje mnie też neoromantyczna muzyka francuska. W obydwu tych gatunkach potrzebne są głosy językowe i sprawnie działająca szafa ekspresyjna. Dlatego zdecydowałem się wystąpić w Przemyślu z programem niemieckim z drobnymi „wycieczkami” w kierunku Rosji czy Belgii.

          W tym roku mamy wiele okazji do zamieszczania w programach koncertów muzyki polskiej. Należy stwierdzić, że w zakresie muzyki organowej trudno nam się porównywać do Niemców, ale...
          - Ale mamy parę przykładów, którymi możemy zainteresować. Trzy lata temu gościł u nas organista katedry św. Bawona w Haarlem w Holandii dr Ton van Eck, który jest zafascynowany muzyką Feliksa Nowowiejskiego. Nowowiejski był chyba naszym najsłynniejszym kompozytorem organowym, który znalazł swoje miejsce poczesne na arenie międzynarodowej: wszak jego I Symfonia wykonywana była w 1934 roku na koncercie w kościele Saint-Sulpice w Paryżu przez samego Marcela Dupré i to w obecności kompozytora.

          Nie wyczerpiemy dzisiaj wszystkich zaplanowanych tematów, bo zbliża się czas koncertu. Mam nadzieję, że niedługo będzie okazja do spotkań na Podkarpaciu, może w Krośnie, bo już chyba Pan myśli o kolejnej edycji „Letnich Koncertów w Świątyniach”.
          - Z wielką przyjemnością, tym bardziej, że będziemy kontynuować działalność festiwalową w Krośnie, jako, że mamy coraz więcej melomanów i myślę, że ta cenna inicjatywa będzie dalej trwała, bo jest niezwykle potrzebna.
Chcę podkreślić, że zawsze z wielką przyjemnością przyjeżdżam na Podkarpacie, tak w celach koncertowych, jak i turystycznych.

Z prof. Dariuszem Bąkowskim-Koisem, wybitnym polskim organistą średniego pokolenia rozmawiała Zofia Stopińska w Krośnie 20 lipca 2019 roku.

Wszelkie prawa zastrzeżone. Udostępnianie, wykorzystywanie, kopiowanie jakichkolwiek materiałów znajdujących się na tej stronie bez zezwolenia zabronione.
Copyright by KLASYKA NA PODKARPACIU | Created by Studio Nexim | www.nexim.net